Zeker tijdens de Covid-19 maatregelen kunnen lastige karaktereigenschappen extra problemen opleveren. We zitten meer op elkaars lip en kunnen veel minder “ontladen”. Met ontladen bedoelen we dat activiteiten en groep samenstellingen naast plezier ook allerlei biochemische balansfuncties hebben. In het geval van narcisme kan je denken aan een vermindering van erkenning en waardering. Op zich niet erg, maar kijk naar jezelf. Als een bepaalde behoefte onvoldoende wordt bevredigd, worden we wat rustelozer en geïrriteerder. Als jij bijvoorbeeld rustig wordt van een opgeruimd huis en je hebt al weken de kinderen van je broer of zus over de vloer…

In de komende artikelen over narcisme zullen we proberen jouw kennis hierover te vergroten. Wat wij wel belangrijk vinden om te vermelden is dat diagnoses alleen gesteld kunnen worden door een professional die geen enkele relatie heeft met de narcist. Daarnaast zien wij criteria, kenmerken, diagnoses als punt op een continuüm. Psychologische kenmerken zijn altijd in meer of mindere mate aanwezig; “van bijna helemaal niet” tot “bijna altijd”. Vanuit dat perspectief heeft ieder mens narcisme in zich, alleen de ene meer dan de ander. En sommige zoveel zodat je kan spreken van een stoornis.

Narcisme herkennen

Narcisme is niet makkelijk te herkennen. De omgeving van iemand met deze stoornis krijgt meestal te maken met de ‘grootse’ kant van de medaille, toch geldt dit niet voor alle mensen met narcisme. Mensen met een narcistische persoonlijkheidskenmerken (stoornis) vertellen over het algemeen graag over hun probleemloze leven, grootse toekomstplannen en buitengewone prestaties en capaciteiten. En wanneer je zo iemand oppervlakkig kent, kun je dan ook erg onder de indruk raken van zo’n getalenteerde persoonlijkheid.

Mensen met een narcistische persoonlijkheidskenmerken hebben deze bewondering en aandacht vaak ook nodig om zichzelf de moeite waard te vinden. Veel mensen met narcisme vinden bovendien dat ze er recht op hebben. Daarin speelt mee dat ze het idee hebben dat ze door hun uitzonderlijkheid bepaalde privileges verdienen die anderen niet hebben. Iemand met een narcistische persoonlijkheidskenmerken voelt zich meestal verheven boven anderen en sommige van hen zullen een ander moeiteloos ‘gebruiken’ wanneer zij hier zelf beter van kunnen worden.

Narcisme wordt vaak gezien als buitensporig egoïsme en hoogmoedige gedrag. Hoewel dit waar is ligt het toch iets genuanceerder. De wetenschappelijke psychologie onderscheid twee type narcisme “grandioos/openlijk” en “kwetsbaar/verborgen” narcisme.

Grandioos en kwetsbaar narcisme

Karakter kenmerken kunnen bekeken worden vanuit het gedrag en de gedachtewereld van iemand.

In de gedachtewereld van een grandioos of openlijk narcist zien we het onderdrukken van negatieve aspecten van het zelfbeeld. Bijvoorbeeld, sport uit de weg gaan wanneer je hierin eigenlijk niet zo goed bent.

Het onderdrukken of omvormen van informatie die als kritisch zou kunnen worden gezien. Zoals het vergeten van een punt van kritiek tijdens een beoordelingsgesprek en de jaarlijkse cao-salarisverhoging ervaren als een vorm van beloning.

Een opgeblazen zelfbeeld zonder bijbehorende vaardigheden of prestaties. Bijvoorbeeld, vinden dat je bijzonder aantrekkelijk bent zonder echte aandacht en flirtgedrag van anderen. En tenslotte het regelmatig fantaseren over onbegrensde macht, beter dan een ander zijn, perfectie, en vleierij.

Als we het grandioos narcisme bekijken vanuit het gedrag dan zien we uitbuiting. Zoals het vanwege financiële doeleinde in een relatie zitten. Een gebrek aan empathie. Bijvoorbeeld, het afstand nemen van een vriend als die zich even wat minder voelt. Hevige jaloezie, zoals het kleineren en vermijden van iemand die ogenschijnlijk meer presteert.  Agressie bij en een tekort aan waardering en erkenning. En opvallend en aandacht vragend gedrag.

Samenvattend:

• Vindt zichzelf bijzonder en laat dit duidelijk merken;
• Vraagt om constante bewondering en geniet hier ook van;
• Heeft een gebrek aan empathie;
• Is een charmeur;
• Is verslaafd aan aandacht;
• Kan agressief gedrag vertonen;
• Heeft een gebrek aan emoties;
• Heeft een groot ego;
• Wil macht hebben over anderen;
• Heeft een gebrek aan berouw of schuldgevoelens;
• Kan extreem jaloers zijn;
• Wil macht hebben over anderen.

De kwetsbare of verborgen narcist voelt zich bijzonder kwetsbaar als anderen kritiek hebben of vervelend commentaar leveren. De kwetsbare narcist doet er alles aan om kritiek en negatief commentaar te voorkomen. Daarom is deze narcist gericht op anderen, observeert ze en kan erg aardig en behulpzaam zijn. Als er kritiek van anderen dreigt, ontlopen ze de situatie.

Vanuit de gedachtewereld zien we heimelijk superioriteitsgevoel en een enorme afhankelijkheid van de waardering van anderen, grootse fantasieën en schaamte voor eigen tekortkomingen. Op het vlak van gedrag zien we sociaal terugtrekking wanneer er onvoldoende waardering en erkenning is. Bij belediging of kritiek wordt het contact vaak direct verbroken.

Thuis zijn kwetsbare narcisten vaak anders. Achter gesloten deuren, krijg je te maken met onverklaarbare stemmingswisselingen, harde kritiek, kleineren, geeft je overal de schuld van, negeert je, isoleert je van vrienden en van je familie, maakt je financieel afhankelijk, gedraagt zich jaloers, liegt tegen je, beschuldigt je van alles en nog wat, trekt je aan en stoot je af en het masker van de charmante partner gaat af en daar verschijnt thuis het verborgen narcisme.

Samenvattend:

• Vindt zichzelf bijzonder, maar laat dit niet (makkelijk) merken;
• Doet zich voor als sociaal en begripvol, maar gebruikt dit in zijn eigen belang;
• Heeft een gebrek aan empathie;
• Is passief-agressief;
• Is overgevoelig;
• Voelt zich onbegrepen;
• Heeft een gebrek aan emoties;
• Wil macht hebben over anderen;
• Heeft onpersoonlijke en moeilijke relaties;
• Is verslaafd aan bevestiging;
• Heeft een gebrek aan berouw of schuldgevoelens.
• Is een sociale kameleon;
• Zijn gedrag macht niet met zijn woorden.

Naast het gegeven dat narcisme in meer of minder mate open of verborgen tot uiting komt is er ook onderscheid te maken op basis van waakzaamheid en onoplettendheid. De zeer waakzame narcist is steeds verdacht op mogelijke kritiek en confrontatie met tekortkomingen, terwijl de zeer onoplettende narcist door het leven gaat alsof hij kritiek niet eens hoort, alleen positieve feedback aandacht geeft en onthoudt.